اثربخشی برنامۀ پرورش مهارت‌های تفکر (الگوی بروکفیلد) بر تفکر انتقادی، تاب‌آوری تحصیلی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان پسر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد روان‌شناسی تربیتی، گروه مشاوره و روان‌شناسی تربیتی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 استادیار گروه مشاوره و روان‌شناسی تربیتی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی برنامۀ پرورش مهارت‌های تفکر، مدل برکفیلد بر پیشرفت تحصیلی، تاب‌آوری تحصیلی و تفکر انتقادی دانش‌آموزان صورت گرفته است. پژوهش حاضر از نظر روش نیمه‌آزمایشی و از نظر هدف کاربردی است و در چارچوب طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه گواه قرار دارد. جامعۀ آماری پژوهش شامل دانش‌آموزان پسر مشغول به تحصیل رشتۀ تجربی متوسطۀ دوم استان البرز در سال تحصیلی 1398-1397 است که در یکی از آزمون‌های آزمایشی معتبر سطح کشور برای آمادگی کنکور سراسری شرکت داشتند. نمونه‌گیری به روش نمونۀ دردسترس انجام شده و شامل سی دانش‌آموز پسر متوسطه دورۀ دوم رشتۀ تجربی یکی از دبیرستان‌های شهر کرج است که به‌صورت تصادفی در دو گروه پانزده نفری به گروه‌های آزمایشی و گواه منصوب شدند. برای گردآوری اطلاعات در این پژوهش از پرسشنامۀ سیاهۀ تاب‌آوری تحصیلی ساموئلز (SARI) و سیاهۀ گرایش به تفکر انتقادی ریکتس (CTDI) و نمرۀ تراز آزمون آزمایشی استفاده شد. برنامۀ اجرایی به مدت هشت جلسۀ آموزش گروهی 90 دقیقه‌ای برای گروه آزمایش اجرا شد، اما گروه گواه، آموزشی دریافت نکرد. برای تحلیل داده‌ها از تحلیل کوواریانس چندمتغیره و نرم‌افزار IBM SPSS (نسخۀ 23) استفاده شد. یافته‌ها حاکی از معناداری اثر برنامه در ارتقای تفکر انتقادی دانش‌آموزان در سه مؤلفۀ خلاقیت، بلوغ شناختی و درگیری ذهنی، و تاب‌آوری تحصیلی در دو مؤلفۀ مسئله‌محور-مثبت‌نگر و جهت‌گیری آینده و پیشرفت تحصیلی بود. براساس نتایج پژوهش گنجاندن این مقوله در برنامه آموزشی دانش‌آموزان متوسطه دورۀ دوم که در آزمون‌های آمادگی کنکور با ناکامی مواجه هستند، می‌تواند مفید باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Effectiveness of the Thinking Skills Development Program (Based on Brookfield’s Model) on Students’ Critical Thinking, Academic Resilience, and Academic Achievement

نویسندگان [English]

  • Shahab Afraz 1
  • Mansoureh Hajhosseini 2
1 M.A. in Educational Psychology, psychology and Educational Science Faculty, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Department of Educational Psychology and Counseling, Faculty of Education and psychology, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

The purpose of the present study is to evaluate the effectiveness of thinking skills development program (based on Brookfield's model) on academic achievement, academic resilience and critical thinking The method of the study is a quasi-experimental study with pretest-posttest with a control group and was applied based on the purpose. The statistical population of the study consists of male high school students of Alborz Province of the 2018-2019 academic year who participated in one of the nationally validated pilot tests for the college entrance examination. The sample consists of thirty male high school students at one of the high schools in Karaj who were randomly assigned to an experimental group and a control group. The measures used in the study included: examinations test scores, Samuels’ Academic Resilience Inventory (ARI) and Ricketts Critical Thinking Disposition Inventory (CTDI). The program was conducted in 8 sessions of 90 minutes group training for the experimental group while the control group received no training. Multivariate analysis of covariance (MANCOVA) was used to evaluate the effectiveness of the program using the software IBM SPSS (version 23). The results show that implementing the Thinking Skills Development Program for studensts improved critical thinking (in three components: innovativeness, cognitive maturity, and engagement), academic achievement, and academic resilience (in two components: problem-oriented-positive and future-oriented). Communication skills were not statistically significantly different) among high school students. The results of the study confirm that it may be useful to include the program in the curriculum for high school students who fail the pilot tests for college entrance exams.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Thinking Skills
  • Brookfield
  • Critical Thinking
  • Academic Resilience
  • Academic Achievement

مراجع

اطاقی، م. (1394). تأثیر آموزش مهارت‌های تحصیلی بر پیشرفت تحصیلی دانشجویان فوریت پزشکی. راهبردهای آموزش (راهبردهای آموزش در علوم پزشکی). ۵ (8)، 274-269.
بختیار نصرآبادی، ح.، موسوی، س.، و کاوه فارسان، ذ. (1391). نقش نگرش تفکر انتقادی و سبک‌های شناختی یادگیری در پیش‌بینی پیشرفت تحصیلی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی. مجلۀ ایرانی آموزش در علوم پزشکی. 12(4)، 296-285.
بهرامی، ف.، امیری، م.، و عبدالهی، ز. (1396). ادراک از محیط یادگیری و فرسودگی تحصیلی: نقش واسطۀ تاب‌آوری تحصیلی. فصلنامۀ دانشگاه علوم پزشکی سبزوار (اسرار). 24(4)، 223-217.
پاک‌مهر، ح.، و دهقانی، م. (1389). رابطۀ باورهای خودکارآمدی و گرایش به تفکر انتقادی دانشجویان تربیت معلم. دهمین همایش انجمن مطالعات برنامه درسی ایران: برنامه درسی تربیت معلم. 10-11 اسفندماه، تهران، ایران.
حاج‌حسینی، م.، مهران، گ.، ماهروزاده، ط.، و دلاور، ع. (1391). تأثیر آموزش گفت‌وگومحور بر تفکر انتقادی دانشجویان. آموزش عالی ایران. ۴ (15)، 64-31.
رحیمی، ر.، علی‌اکبری دهکردی، م. (1394) رابطۀ تاب‌آوری و پیشرفت تحصیلی در دانش‌آموزان کم‌شنوا. پژوهش‌های نوین روان‌شناختی (روان‌شناسی دانشگاه تبریز). ۳۸ (10)، 133-119.
زارع، ح.، و نهروانیان، پ. (1396). تأثیر دورۀ آموزش تفکر انتقادی بر سبک‌های تصمیم‌گیری و سبک‌های حل مسئله. راهبردهای شناختی در یادگیری. 9(5)، 31-13.
سپاه‌منصور، م.، براتی، ز.، و بهزادی، س. (1395). مدل تاب‌آوری تحصیلی براساس شایستگی تحصیلی و رابطۀ معلم-شاگرد. روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی. ۲۵ (7)، 43-25.
سرمد، غ. ع.، و سیدی، ف. (1392) بررسی تأثیر آموزش تفکر انتقادی بر پیشرفت تحصیلی دانشجویان. فصلنامۀ تحقیقات مدیریت آموزشی. 17(5)، 118-101.
سعادت، س.، اعتمادی، ع.، و نیل‌فروشان، پ. (1394). رابطۀ تاب‌آوری و سبک‌های دل‌بستگی با پیشرفت تحصیلی دانشجویان. پژوهش در آموزش علوم پزشکی. ۴ (7)، 55-46.
سلطانی‌نژاد، م.، آسیابی، م.، ادهمی، ب.، و توانایی یوسفیان، س. (1393). بررسی شاخص‌های روان‌سنجی پرسشنامۀ تاب‌آوری تحصیلی ARI. فصلنامۀ اندازه‌گیری تربیتی. ۱۵ (5)، 34-17.
شیخ‌الاسلامی، ع.، و امیدوار، ع. (1396). اثربخشی آموزش تفکر انتقادی بر سبک حل مسئله (کارآمد و ناکارآمد) دانش‌آموزان. روان‌شناسی مدرسه. ۲ (6)، 99-83.
شیخ‌الاسلامی، ع. (1395). تأثیر آموزش مهارت‌های تفکر انتقادی بر خودنظم‌دهی دانش‌آموزان پایۀ اول دورۀ متوسطۀ دوم. پژوهش در نظام‌های آموزشی. ۳۵ (10)، 162-149.
عاشوری، ج.، کجباف، م. ب.، منشئی، غ.، و طالبی، ه. (1393). تأثیر روش‌های آموزشی نقشۀ مفهومی، یادگیری مشارکتی و سنتی بر انگیزۀ پیشرفت و پیشرفت تحصیلی درس زیست‌شناسی. پژوهش دانش و پژوهش در علوم تربیتی-برنامه‌ریزی درسی. 11(14)، 73-63.
عاشوری، ج. (1393). ارتباط خودکارآمدی، تفکر انتقادی، سبک‌های تفکر و هوش هیجانی با پیشرفت تحصیلی دانشجویان پرستاری. مجلۀ علمی پرستاری و مامایی همدان (نسیم دانش). 3 (22)، 23-15.
عبدالهی عدلی انصار، و.، فتحی آذر، ا.، و علایی، پ. (1389). نقش آمادگی برای یادگیری خود – رهبر و نگرش تفکر انتقادی در پیش‌بینی عملکرد تحصیلی دانشجویان دانشگاه تبریز. پژوهش‌های نوین روان‌شناختی (روان‌شناسی دانشگاه تبریز). 17(5)، 100-79.
عیسی‌بخش، م.، سیف، ع. ا.، احدی، ح.، و درتاج، ف. (1396). تأثیر آموزش راهبردهای یادگیری و مطالعه با تأثیر آموزش تنظیم هیجانی بر تاب‌آوری تحصیلی و اضطراب امتحان دانش‌آموزان دختر دبیرستانی منطقۀ 9 تهران. توسعۀ آموزش جندی‌شاپور. 8 (ویژه‌نامه)، 67-59.
فاضل، ز. س.، و یزدخواستی، ف. (1395) تدوین الگوی معادلۀ ساختاری نقش فشارآورهای تحصیلی بر تاب‌آوری، انگیزش و فرسودگی تحصیلی دانش‌آموزان پیش‌دانشگاهی دختر شهر اصفهان. رویکردهای نوین آموزشی. 11(2)، 126-107.
فتح‌آبادی، ج.، شلانی، ب.، و صادقی، س. (1396). بررسی تأثیر آزمون سراسری دانشگاه‌ها بر دانش‌آموزان و خانواده‌های ایرانی. روان‌شناسی فرهنگی. 1(2)، 71-49.
فتحی آذر، ا.، ادیب، ی.، هاشمی، ت.، بدری گرگری، ر.، و غریبی، ح. (1392). اثربخشی آموزش راهبردی تفکر بر تفکر انتقادی دانش‌آموزان. پژوهش‌های نوین روان‌شناختی (روان‌شناسی دانشگاه تبریز). 8(29)، 216-192.
فیشر، ر. (1385) آموزش و تفکر. ترجمۀ فروغ کیان‌زاده. تهران: انتشارات رسش.
قنبری هاشم‌آبادی، ب. ع.، گراوند، ه.، محمدزاده قصر، ا.، و حسینی، س. ع. ا. (1391). بررسی رابطۀ گرایش به تفکر انتقادی و یادگیری خودراهبر در دانشجویان پرستاری و مامایی مشهد و نقش آن در موفقیت تحصیلی. مجلۀ مرکز مطالعات و توسعۀ آموزش علوم پزشکی یزد. 7(4)، 27-15.
مرادی، م.، و اقدسی، ع.­ ن. (1394). بررسی اثربخشی آموزش تفکر انتقادی و مهارت‌های حل مسئله بر راهبردهای خودتنظیمی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان دورۀ متوسطه ناحیۀ 1 تبریز. زن و مطالعات خانواده. 28(7)، 144-129.
مردیها، س. م. (1383). آسیب‌شناسی آزمون ورودی دانشگاه‌ها. پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی. 10(32-31)، 130-91.
مصرآبادی، ج.، و استوار، ن. (1388). اثربخشی نقشۀ مفهومی بر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان در دروس زیست‌شناسی، روان‌شناسی و فیزیک. اندیشه‌های نوین تربیتی. 1(5)، 114-93.
میلر، دبلیو. آر.، و میلر، ام. اف. (1385) راهنمای تدریس در دانشگاه‌ها. ترجمۀ ویدا میری. تهران: انتشارات سمت.
نریمانی، م.، محمدامینی، ز.، برهمند، ا.، و ابوالقاسمی، ع. (1386). ارتباط سرسختی روان‌شناختی، سبک‌های تفکر و مهارت‌های اجتماعی با پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان. پژوهش‌های نوین روان‌شناختی (روان‌شناسی دانشگاه تبریز). 5(2)، 107-93.
یارمحمدزاده، پ.، بختیار نصرآبادی، ح.، آقابابایی، ر.، و جمشیدی کوهساری، م. (1389). تبیین متغیرهای ادراکی تفکر انتقادی و بعد شناختی پیشرفت تحصیلی. اندیشه‌های نوین تربیتی. 2(6)، 90-75.
Boulter, M. L. (2010). The influence of socratic questioning in online discussions on the critical thinking skills of undergraduate students: an exploratory study based on a business course at a proprietary university. PhD dissertation. The Faculty of the Graduate School of Education and Human Development of the George Washington University.
Brookfield, S. D. (2012). Teaching for critical thinking: Tools and techniques to help students question their assumptions. San Francisco: Jossey-Bass
Brookfield, S. D. (2013). Powerful techniques for teaching adults. San Francisco: Jossey-Bass
Campbel, S., Cohan, S. L., & Stein, M. B. (2006). Relationship of resilience to personality,coping, and psychiatric symptoms in young adults. Behaviour Research and Therapy. 44(4), 585-599.
D’Alessio, Fernando A., Avolio, Beatrice E., & Charles, V. (2019). Studying the impact of critical thinking on the academic performance of executive MBA students. Thinking Skills and Creativity. 31(7), 275-283.
El Soufi, N., & Huat See, B. (2019). Does explicit teaching of critical thinking improve critical thinking skills of English language learners in higher education? A critical review of causal evidence. Studies in Educational Evaluation. (60), 140-162
Facione, P. (2015). Critical thinking: What it is and why it counts. Retrieved from www.insightassessment.com
Facione, P. A. (1990). Critical thinking: A statement of expert consensus for purposes of educational assessment and instruction—The Delphi report. Millbrae, CA: California Academic Press.
Facione, P., & Facione, N. (1993). The California critical thinking skills Test (CCTST).: California Academic Press.
Facione, P., Facione, N., & Giancarlo, A. (2001). The disposition to ward critical thinking its character, measurement and relationship to critical thinking skill. Journal of Informal Logic. 20(1), 61-84.
Freire, P. (1997). Education for critical consciousness (M. B. Ramos, Trans.). New York, NY: The
Fong, C. J., Kim, Y., Davis, C. W., Hoang, T., & Kim, Y. W. (2017). A meta-analysis on critical thinking and community college student achievement. Thinking Skills and Creativity. 26, 71-83.
Giancarlo, C. A., & Facione, N. C. (1994). A study of critical thinking disposition and skill of Spanish and English speaking students at camelback high school. Millbrae, CA: The California Academic Press.
Gu, Q. & Day, C. (2007). Teacher's resilience: A necessary condition for effectiveness. Teaching and Teacher Education. (23), 1302–1316.
Halpern, D. F. (1998). Teaching critical thinking for transfer across domains: Dispositions, skills, structure training, and metacognitive monitoring. American Psychologist. 53(4), 449-455.
Lawson, A. E. (1993). At what levels of education is the teaching of thinking effective? Theory into Practice. (32), 170-178.
Lipman, M. (2003). Thinking in education. New York: Cambridge University Press.
McGuire. A. L. (2010). Improving student critical thinking and perceptions of critical thinking through direct instruction in rhetorical analysis. PhD dissertation. Capella University.
Mcpeck, J. E. (1981). Critical thinking and education. New York: St. Martin’s Press.
Paul, R. (1987). Critical thinking and the critical person: critical thought essential to the acquisition of rational knowledge and passions. In J. Baron., & R. Sternberg (Eds.), Teaching thinking skills (pp 127-148). New York: Freeman.
Paul, R., & Elder, L. (2004). The miniature guide to critical thinking, foundation for critical thinking. Retrieved from www.criticalthinking.org.
Paul, R. (1984). Teaching critical thinking in the "strong" sense: A focus on self-deception, world views, and a dialectical mode of analysis. Informal Logic. 2(4), 2-7.
Phan, H. P. (2009). Relations between go als, self‐efficacy, critical thinking and deep processing strategies: A path analysis. Educational Psychology. 29(7), 777-799.
Ricketts, J. C. (2003). The efficacy of leader ship development, critical thinking dispositions, and students academic performance on the critical thinking skills of selected youth leaders. PhD dissertation. University of Florida
Samuels, W. E., & Woo, A. (2009). Creation and initial validation of an instrument to measure academic resilience. Retrieved from http://wesamuels.org/pdfs/aera2009.pdf
Veselska, Z., Geckova, A. M., Orosova, O., Gajdosova, B., Dijk, G. P., & Reijneveld, S. A. (2009).Self-esteem and resilience: The connection with risky behavior among adolescents. Addictive Behaviors. (34), 287–291.
Yang, C. Y. (2002). Use of structured web-based bulletin board discussions with socratic questioning to enhance students critical thinking skills in distance education. Master’s thesis. Purdue University.
Yang, S. C. (2007). E-critical/thematic doing history project: Integrating the critical thinking approach with computer-mediated history learning. Computers in Human Behavior. 23(5), 2095–2112.
Yannuzzi, J. T. (2007). A communication perspective on critical pedagogy in professional and management education: A cross cultural look into self- serving construction of everyday problematic events. Master’s thesis. Pennsylvania State University.
فصل‌نامه پژوهش‌های کاربردی روانشناختی
دوره 12، شماره 3
آذر 1400
صفحه 191-211

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 28 فروردین 1399
  • تاریخ بازنگری: 10 تیر 1400
  • تاریخ پذیرش: 31 تیر 1400
  • تاریخ اولین انتشار: 16 آبان 1400
  • تاریخ انتشار: 01 آذر 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار