اثربخشی توان‌بخشی شناختی مبتنی بر کارکردهای اجرایی (بتا) بر عملکرد رفتاری دانش‌آموزان دیرآموز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی، دانشکده روانشناسی وعلوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشیار گروه روان شناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 استاد ممتاز گروه روان‌شناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر ارزیابی اثربخشی توان‌بخشی شناختی مبتنی بر کارکردهای اجرایی بر عملکرد رفتاری در دانش‌آموزان دیرآموز است. پژوهش از نظر هدف کاربردی، و از لحاظ نحوۀ گردآوری داده‌ها نیمه‌آزمایشی است. جامعۀ آماری این تحقیق شامل کلیۀ دانش‌آموزان دیرآموز مدارس ابتدایی است که در سال 1398 مشغول به تحصیل بوده‌اند. از میان آن‌ها 30 نفر به روش در دسترس از مدارس شهرستان کاشان انتخاب شدند و در دو گروه قرار گرفتند. گروه آزمایش 12 جلسه مداخلۀ توان‌بخشی شناختی را به مدت سه ماه، یک ساعت در هفته دریافت کردند. هردو گروه قبل و بعد از اجرای مداخله با آزمون حافظۀ فعال برای کودکان (حاف‌بک (WMTB-C) و همچنین پرسشنامۀ نظام سنجش مبتنی بر تجربۀ آخنباخ (ASEBA) برای والدین ارزیابی شدند. درنهایت، تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS و با روش تحلیل کوواریانس انجام گرفت. یافته‌ها نشان داد مداخلۀ توان‌بخشی شناختی بتا با تأکید بر کارکردهای اجرایی (حافظۀ فعال، توجه مداوم و بازداری) بر عملکرد رفتاری دانش‌آموزان دیرآموز تأثیر معنادار دارد؛ زیرا برنامۀ توان‌بخشی شناختی بر کارکردهای اجرایی تمرکز داشته است؛ بنابراین با توجه به نتایج این پژوهش می‌توان از بستۀ توان‌بخشی شناختی برای افزایش حافظۀ فعال کودکان دیرآموز در مدارس به‌منظور بهبود وضعیت درسی و رفتاری این دانش‌آموزان استفاده کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluating the Effectiveness of Cognitive Rehabilitation Based on Executive Functions (BETA) on the Behavioral Functioning of Slow Learners

نویسندگان [English]

  • zeynab Gandomi 1
  • Ali Akbar Arjmandnia 2
  • Gholam Ali Afrooz 3
1 Department of Educational Psychology, Faculty of Psychology and Educational Sciences, University Tehran ,Tehran, Iran.
2 Department of Psychology and Education for Exceptional Children , psychology and education faculty, University f Tehran, Tehran. Iran.
3 Department of Psychology and Education for Exceptional Children , psychology and education faculty, University f Tehran, Tehran. Iran.
چکیده [English]

This study aims to evaluate the effectiveness of cognitive rehabilitation based on executive functions on behavioral function in slow learners. The statistical population consists of all slow students of elementary schools studying in 2019. Among them, 30 individuals were selected from the available schools of Kashan town. This sample was divided into two groups. The experimental group received 12 sessions of cognitive rehabilitation intervention for 1 hour per week for three months. Both groups were assessed before and after the intervention using Working Memory Test Battery-Children (WMTB-C) for children, and Achenbach System of Empirically Based Assessment (ASEBA) questionnaire for parents. The data was analyzed by using analysis of covariance and SPSS software. Findings revealed that Beta cognitive rehabilitation intervention focusing on executive functions (active memory, continuous attention and management) had a significant effect on behavioral function of slow learners. According to the results of this study, cognitive rehabilitation package can be used to increase active memory of slow learners in schools and improve academic status and recognition of these students.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cognitive Rehabilitation
  • Slow learners
  • Executive Function
  • Behavioral Function
آزادی، م.، تقوایی، د.، و چهره‌ای، ش. (1394). اثربخشی درمان نوروفیدبک بر عملکرد دانش‌آموزان دورۀ دبستان دارای اختلال یادگیری در مقیاس‌های آزمون هوشی وکسلر کودکان. دانش و پژوهش در روانشناسی کاربردی. 16(4)، 31-23.
ارجمندنیا، ع. ا. (1396). مجموعه آزمون حافظه فعال برای کودکان (حافبک). تهران: انتشارات رشد فرهنگ
ارجمندنیا، ع.، و سیف نراقی، س. (1388). تأثیر راهبرد مرور ذهنی بر عملکرد حافظۀ فعال دانش‌آموزان نارساخوان. مجلۀ علوم رفتاری، 3(3)، 178-173.
ارجمندنیا، ع.، و قاسمی، س. (1398). دستورالعمل بستۀ آموزشی توان‌بخشی کارکردهای اجرایی بتا. تهران: رشد فرهنگ.
ارجمندنیا، ع. آ.، طالبی، س.، و علی‌میری، م. ع. (1398). ساخت و هنجاریابی مقدماتی آزمون سنجش حافظۀ فعال تهران. فصلنامۀ پژوهش کاربردی روان‌شناختی، 10(4)، 160-140.
افروز، غ. ع. (1388). روان‌شناسی و توان‌بخشی کودکان با نشانگان داون. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
به‌پژوه، آ.، سلیمانی، م.، افروز، غ. ع.، و غلامعلی لواسانی، م. (1389). تأثیر آموزش مهارت‌های اجتماعی بر سازگاری اجتماعی و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان دیرآموز. 33(9)، 186-163.
به‌پژوه، ا.، و سلیمیان، ب. (1380). مقایسۀ ادراک لیاقت‌های شناختی و اجتماعی در دانش‌آموزان با پیشرفت تحصیلی پایین، دیرآموز و عادی. مجلۀ روان شاسی  و علوم تربیتی. 6(1)، 40-21.
توحیدی، آ.، و کریمی بحرآسمانی، آ. (1397). اثربخشی آموزش توجه بر پیشرفت تحصیلی ریاضی و خودکارآمدی تحصیلی دانش‌آموزان با بهرۀ هوشی مرزی. مطالعات ناتوانی. 45(8)، 5-1.
حکیمی راد، آ.، افروز، غ. آ.، به‌پژوه، آ.، غباری بناب، ب.، و ارجمندنیا، ع. آ. (1392). اثربخشی برنامه‌های آموزش بازداری پاسخ و حافظۀ فعال بر بهبود مهارت‌های اجتماعی کودکان با اختلال کاستی توجه و بیش‌فعالی. مطالعات روان‌شناختی. 9(4)، 29-9.
خانزاده، ع. ع.، رحیمی، آ.، و استوی، آ. (1395). تأثیر آموزش مهارت‌های جرئت‌ورزی بر بهبود روابط بینهمسالان و حرمت خود دانش‌آموزان دیرآموز. فصلنامۀ افراد استثنایی. 6(21)، 22-2.
خشوعی، م.، و میرلوحی، ف. (1393). عملکرد دانش‌آموزان دیرآموز اول ابتدایی در مقیاس‌های هوشی وکسلر، لایتروگودیناف. توان‌بخشی. 15(1)، 51-45.
رمضان‌نیا، ز.، و نجاتی، و. (1396). اثربخشی توان‌بخشی شناختی بستۀ پارس بر کنترل مهاری و تصمیم‌گیری پرخطر کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه-بیش‌فعالی. فصلنامۀ طب توان‌بخشی. 6(4)، 230-221.
زمانی، آ.، و پورآتشی، م. (1396). رابطۀ حافظۀ کاری، باورهای خودکارآمدی تحصیلی و اضطراب آزمون با پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان. مجلۀ روان‌شناسی مدرسه. 6(4)، 44-25.
سلیمانی، م.، و وکیلی، س. (1395). اثربخشی توان‌بخشی شناختی بر خواندن و حافظۀ فعال دانش‌آموزان دارایمشکلات یادگیری خواندن. فصلنامۀ پژوهش‌های کاربردی روان‌شناختی. 7(1)، 162-151.
شکوهی یکتا، م.، و زمانی، ن. (1391). کاربرد آموزش برنامۀ حل مسئلۀ بین‌فردی در کاهش رفتارهایمشکل‌ساز دانش‌آموزان دیرآموز: مطالعۀ تک‌آزمودنی. روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی. 2(8)، 71-55.
عابدی، م.، صادقی، آ.، و ربیعی، م. (1394). هنجاریابی آزمون هوشی وکسلر کودکان (نسخۀ چهار) در استان چهارمحال و بختیاری. مجلۀ دستاوردهای روان‌شناخت. 22(2)، 116-99.
عاشوری، م.، و یزدانی‌پور، م. (1397). بررسی تأثیر آموزش بازی‌درمانی گروهی با رویکرد شناختی رفتاری بر مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان کم‌توان ذهنی. مجلۀ توان‌بخشی. 19(3)، 274-265.
قاسمی، س.، ارجمندنیا، ع.، و غلامعلی لواسانی، م. (1398). طراحی بستۀ توان‌بخشی خانواده‌محور و بررسی تأثیر آن بر کارکردهای اجرایی دانش‌آموزان نارساخوان. توانمندسازی کودکان استثنائی. 10(2)، 213-201.
موسی‌زاده مقدم، ح.، ارجمندنیا، ع.، افروز، غ. ع.، و غباری بناب، ب. (1397). اثربخشی برنامۀ توان‌بخشی شناختی مبتنی بر حافظۀ آینده‌نگر بر مشکلات رفتاری و کارکردهای اجرایی توجه کودکان با اختلال کاستی توجه بیش‌فعالی. فصلنامۀ کودکان استثنایی. 18(3)، 130-117.
مینایی، آ. (1385). انطباق و هنجاریابی سیاهۀ رفتاری کودک آخنباخ، پرسشنامۀ خودسنجی و فرم گزارش معلم. پژوهش در حیطۀ کودکان استثنایی. 6(1)، 556-530.
میلانی‌فر، ب. (1386). روان‌شناسی کودکان و نوجوانان استثنایی. تهران: قومس.
نریمانی، م.، و سلیمانی، آ. (1392). اثربخشی توان‌بخشی شناختی بر کارکردهای اجرایی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری ریاضی. ناتوانی‌های یادگیری. 3(2)، 115-91.
نسائیان، ع.، و اسدی گندمانی، ر. (1395). اثربخشی آموزش مهارت‌های اجتماعی بر مشکلات رفتاری نوجوانان با کم‌توانی ذهنی. توان‌بخشی. 17(2)، 166-158.
وارتانیان، م.، حاتمی، ج.، خزایی، آ.، و بهرامی احسان، ه. (1395). تأثیر گروه‌درمانی مبتنی بر توان‌بخشی شناختی بر حافظهو کارکردهای اجرایی افراد دچار آسیب مغزی. فصلنامۀ پژوهش‌های کاربردی روان‌شناختی. 7(2)، 126-105.
یزدخواستی، ف.، و عریضی، ح. (1391). هنجاریابی سه نسخۀ کودک، پدر/ مادر و معلم سیاهۀ رفتار کودک در شهر اصفهان. مجلۀ روان‌پزشکی و روان‌شناسی بالینی ایران. 17(1)، 70-60.
Achenbach, T. M., & McConaughy, S. H. (1987). Emprically based Assessment of Child and Adolesecent Psychology: Practical Park, C A: Sage.
Alloway, T. P. (2010). Working Memory and Executive Function Profiles of Individuals with Borderline Intellectual Functioning. Journal of Intellectually Disability Research. 54(5), 448–456.
Baddeley, A. D., & Hitch, G. J. (2000). Development of Working Memory: Should the Pascual-Leone and the Baddeley and Hitch Models be Merged. Journal of Experimental Child Psychology77(2), 128–137.
Barlow, D. H., & Durand, M. V. (2014). Abnormal Psychology: An Integrative Approach. (7th Ed.). Stamford, CT: Wadsworth Cengage.
Break, B. E. C., Lauser, C. A. C., Stams, G. J. J. M., Slot, N. W., & Dorelijers, T. H. A. (2007). The Validity of Questionnaire Self-Reports of Psychopathology and Parent-Child Relationship. Journal of Adolescence. 30(5), 761–771.
Cornish, K., Cole, V., Longhi, E., Karmiloff-Smith, A., & Scerif, G. (2013). Mapping Development Trajectories of Attention and Working Memory in Fragile X Syndrome: Developmental Freeze or Developmental Change? Development and Psychopathology. 25(2), 365–376.
Eva, B. (2003). School Adjustment of Borderline Intelligence Pupils. Summary of Doctoral Thesis. Faculty of Psychology and Education Sciences. University of Cluj- Napoca.
Gazzaniga M. S., Ivry, R. B., & Mangun G. R. (2002). Cognitive Neuroscience: The Biology of the Mind (2nd ed). New York: Norton & Company.
Goldstein, S., & Nangileri, J. A. (2014). Handbook of Executive Functioning. Springer, New York: Heidelberg Dordrecht London.
Lezak, M. D. (2004). Neuropsychological Assessment. New York, NY: Oxford University Press.
Locozi, A. (2016). Effective Factors in Better Performance in Students with Learning Disability. Journal of learning. 23, 45–53.
Phan, H. P., & Ngu, B. H. (2014). An Empirical Analysis of Students Learning an Achievement Approach Educational Journal. 3(4), 203–216.
Schuiringa, H., Van Nieuwenhuijzen, M., Orobio de Castro, B., & Matthys, W. (2017). Executive Functions and Processing Speed in Children with Mild to Borderline Intellectual Disabilities and Externalizing Behavior Problems. Child Neuropsychology: A Journal on Normal and Abnormal Development in Childhood and Adolescence23(4), 442–462.
Seguin, M., Lachaise, A., Matte-Gagne, C., & Beauchamp, M. H. (2017). Ready! Set? Let’s Train! Feasibility of an Intensive Attention Training Program and Its Beneficial Effect after Childhood Traumatic Brain Injury. Annals of Physical and Rehabilitation Medicine. 61(4), 189–196.
Slobodskaya, H. R. (1999). Competence, Emotional and Behavioral Problems in Russian Adolescents. European Child and Adolescent Psychiatr. 8(3), 173–180.
Shrivastava, P., & Shrivastva, S. (2017). Slow Learner Identification. A Survey Report Session -2016–2017.
Vasudevan, A. (2017). Slow Learners Causes, Problems and Educational Programmes. International Journal of Applied Research. 3(12), 308–313.
Widyaningtyas, D., Mashluhah, M., & Hrtini, A. (2017). Learning Strategies for Slow Learners Using the Project Based Learning Model in Primary School. Journal Pendaikan Inklus. 1(1), 29–39.
Pickering, S., & Gathercole, S. (2001). Working Memory Test Battery for Children (WMTB-C) Manual. London: Psychological Corporation.