تأثیر آموزش فلسفه برای کودکان بر انعطاف‌پذیری روان‌شناختی دانش‌آموزان ابتدایی با رویکرد مبتنی بر زمینۀ فرهنگی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روان‌شناسی تربیتی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

2 استاد گروه علوم تربیتی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

3 استاد گروه علوم تربیتی ، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر تعیین اثربخشی آموزش فلسفه برای کودکان بر انعطاف‌پذیری روان‌شناختی دانش‌آموزان پسر دورۀ ابتدایی شهر مریوان است. این مطالعه به‌لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ شیوۀ گردآوری اطلاعات، نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون-پس‌آزمون با گروه گواه است. جامعۀ آماری شامل همۀ دانش‌آموزان پسر دبستانی شهرستان مریوان در سال تحصیلی 1397-1396 است. با استفاده از روش نمونه‌گیری در دسترس از یک مدرسۀ ابتدایی پسرانه، 50 دانش‌آموز پسر انتخاب و در دو گروه آزمایش و گواه جایگزین شدند. آزمودنی‌ها قبل و بعد از آموزش، به پرسشنامۀ انعطاف‌پذیری روان‌شناختی (AAQ-II) پاسخ دادند. 17 جلسۀ 45 دقیقه‌ای (هر هفته یک جلسه) فلسفه برای کودکان (p4c) با استفاده از داستان‌های بومی ارائه شد. بستۀ آموزشی شامل داستان‌های انتخاب‌شده از میان داستان‌های نویسندگان ایرانی مانند مولوی، سعدی و... بودند. داده‌های گردآوری‌شده با استفاده از نرم‌افزار SPSS 21 و به روش تحلیل کوواریانس تحلیل شدند. نتایج نشان داد برنامۀ آموزش فلسفه برای کودکان با استفاده از داستان‌های بومی در انعطاف‌پذیری روان‌شناختی دانش‌آموزان ابتدایی مؤثر است. درمجموع، مطابق نتایج این بررسی می‌توان ادعا نمود برنامۀ آموزش فلسفه برای کودکان با تقویت بحث و گفت‌وگو و به‌چالش‌کشیدن تفکرات دانش‌آموزان ابتدایی موجب ارتقای انعطاف‌پذیری روان‌شناختی آنان می‌شود.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Impact of Teaching Philosophy Children at Psychological Flexibility at Elementary Students with a Cultural Based Approach

نویسندگان [English]

  • Anvar Navidian 1
  • Shahram Vahedi 2
  • Rahim Badri Gargary 3
  • Eskandar Fathi Azar 2
1 Department of Psychology, Psychology and Educational Science Faculty, University of Tabriz, Tabriz, Iran
2 Department of Educational Science, Psychology and Educational Science Faculty, University of Tabriz, Tabriz, Iran
3 Department of Educational Science, psychology and Educational Science Faculty, University of Tabriz, Tabriz, Iran
چکیده [English]

The purpose of this study is to investigate the effectiveness of teaching philosophy to children on the psychological flexibility of male elementary school students in Marivan. This paper is a quasi-experimental study with a pretest-posttest design with a control group conducted with the aim of applying the results. The statistical population included all elementary school students in the city of Marivan during the 2017-2018 academic year. Using the available sampling method, 50 male students were selected and divided into two experimental and control groups. The participants answered the Acceptance and Action Questionnaire (AAQ-II) before and after the training. 17 45-minute sessions (one session per week) Philosophy for Children (p4c) were presented using native language stories. The educational package included stories selected from the narratives of Iranian authors such as Rumi, Saadi, etc. The collected data were analyzed using SPSS 21 software and analysis of covariance. The results of covariance analysis showed that Philosophy for Children program was effective in influencing students’ psychological flexibility. Overall, according to the results, it can be said that Philosophy for Children education enhances students’ psychological flexibility by strengthening discussion and challenging students’ thinking.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Psychological Flexibility
  • Philosophy for Children
  • Elementary Students
اکبری، ا.، جاویدی کلاته جعفرآبادی، ط.، شعبانی ورکی، ب.، و تقوی، م. (1391). فلسفه برای کودکان (p4c) مضامین فلسفی در داستان‌های متون کلاسیک ادب فارسی. تفکر و کودک. 3(2)، 25-1.
ایمانی، م. (1395). بررسی ساختار عاملی پرسشنامۀ انعطاف‌پذیری روان‌شناختی در دانشجویان. مجلۀ مطالعات آموزش و یادگیری. 8(1)، 181-162.
بیات، م. (1390). تأثیر آموزش فلسفه برای کودکان بر روی تفکر منطقی و انتقادی دانش‌آموزان پایۀ سوم دورۀ راهنمایی شهر همدان در سال تحصیلی 89 -90. پایاننامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور واحد تهران مرکز. دانشکدۀ علوم انسانی.
تجری، ا. (1390). بررسی تأثیر برنامۀ آموزش فلسفه به نوجوانان بر پرورش قضاوت اخلاقی آنان با استفاده از داستان‌های گلستان. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه الزهرا. دانشکدۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی.
توکلی، م.، و ایرانمنش، م. (1394). نقش خستگی شناختی بر کمال‌گرایی، انعطاف‌پذیری روان‌شناختی و راهبردهای مقابله با استرس. پژوهش‌های علوم شناختی. 5(2)، 125-111.
جعفری، م. (1384). مسئلۀ گیته و پاسخ‌های آن. مجلۀ کوثر معارف. 1، 5-4.
جعفری، ز. (1391). بررسی تأثیر آموزش فلسفه به کودکان بر روحیۀ پژوهشگری کودکان پیش‌دبستانی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه الزهرا. دانشکدۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی.
حبیبی عراقی، ل. م. (1392). خوانش فکری متون داستانی کلاسیک برای کودکان براساس نظریۀ .p4c پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت‌معلم تهران. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
حسین‌زاده، م. (1390). پژوهشی تطبیقی در معرفت‌شناسی معاصر. چاپ دوم. قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
حمیدی، ع. (1392). بررسی چگونگی استفاده از داستان‌های شاهنامه در برنامۀ درسی فلسفه برای کودکان. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت‌معلم تهران. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
 حمیدی تهرانی، ا. (1392). انتخاب داستان‌هایی از متون ادب فارسی برای آموزش فلسفه به کودکان و تنظیم آن براساس اصول داستان‌نویسی فلسفی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه شاهد. دانشکدۀ علوم انسانی.
رشتچی، م.، و کیوانفر، ا. (1388). مبانی نظری اجتماع کندوکاو به‌عنوان روش آموزش فلسفه برای کودکان. فرهنگ، 69(1)، 58-39.
رضایی، ن. م.، پادروند، ن.، سبحانی، ع.، و رضایی، ع. م. (1393). بررسی تأثیر اجرای برنامۀ فلسفه برای کودکان در افزایش خلاقیت و مؤلفه‌های سیالی، انعطاف‌پذیری، ابتکار و بسط. فصلنامۀ علمی-پژوهشی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی. 4(2)، 36-19.
زارع، ح. (1396). اثربخشی درمان مبتنی بر تعهد و پذیرش در بهبود انعطاف‌پذیری و هم‌جوشی شناختی. دوفصلنامۀ علمی-پژوهشی شناخت اجتماعی. 6(1)، 134-125.
شفیعی بهنمیری، س. ف. (1395). بررسی تأثیر برنامۀ درسی فلسفه برای کودکان بر تربیت اقتصادی دانش‌آموزان دختر پایۀ هفتم شهر بهنمیر با استفاده از متون ادبیات فارسی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه الزهرا. دانشکدۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی.
شیخ رضایی، ح.، لامعی رامندی، ل.، توسلی، س.، نشاط روح، آ.، اسکندری‌نژاد، ف.، نظری، ش.، و شیرازی، ز. (1389). رشد اخلاقی کودک و ادبیات داستانی به‌همراه بررسی آثار داستانی جمشید خانیان از منظر رشد اخلاقی. تفکر و کودک. 1(1)، 67-37.
صداقت، ز. (1395). قابلیت استفاده از داستان‌های مثنوی (دفتر چهارم) در برنامۀ فلسفه برای کودکان. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه الزهرا. دانشکدۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی.
طباطبایی، ز.، و موسوی، م. (1390). بررسی تأثیر برنامۀ فلسفه برای کودکان در پرسشگری و تفکر انتقادی دانش‌آموزان پایه‌های سوم تا پنجم ابتدایی (9 تا 11 ساله) دبستان علوی‌شهر ورامین. تفکر و کودک. 2(1)، 90-73.
عابدینی نظری، م. (1395). تأثیر آموزش فلسفه برای کودکان بر اعتمادبه‌نفس و تفکر انتقادی دانش‌آموزان پسر دورۀ اول مقطع متوسطه منطقۀ 6 تهران. پایاننامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، دانشکدۀ علوم انسانی.
عالی، ح. (1393). گزینش و بازنویسی داستان‌های گلستان سعدی به‌منظور استفاده در برنامۀ آموزش فلسفه برای کودکان. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه الزهرا. دانشکدۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی.
قائدی، ی. (1383). آموزش فلسفه به کودکان، بررسی مبانی نظری. تهران: دواوین.
قائدی، ی. (1388). برنامۀ درسی آموزش فلسفه به کودکان در دورۀ راهنمایی و متوسطه. فصلنامۀ فرهنگ. 22(1)، 108-83.
فرامرز قراملکی، ا.، و امی، ز. (1384). فلسفه برای کودکان از تفکر منطقی تا تجارب فلسفی. ویژه‌نامۀ فلسفه و کودک، بنیاد حکمت صدرا. 1(1)، 34-27.
قمیان، س.، و شعیری، م. ر. (1393). طراحی مقدماتی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد برای کوکان مبتلا به درد مزمن (CHAT) و بررسی تأثیر آن بر میزان انعطاف‌پذیری روان‌شناختی کودکان 7 تا 12 ساله نسبت به درد. مجلۀ تحقیقات علوم رفتاری. 12(4)، 592-581.
لطفی، ن. (1392). گزینش و بازنویسی داستان‌های دفتر سوم مثنوی مولوی برای برنامۀ درسی فلسفه برای کودکان و تهیۀ راهنمای آموزشی. پایاننامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی. دانشکدۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی.
مجدفر، م. (1393). بیدپا در کلاس درس. تهران: نشر امرود.      
ملکی، ز. (1395). بررسی تأثیر داستان‌های کلیله و دمنه بر آموزش فلسفه به کودکان در پایۀ ششم ابتدایی. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه الزهرا. دانشکدۀ روان‌شناسی و علوم تربیتی.
مرعشی، س. م؛ صفایی‌مقدم، م.، و خزامی، پ. (1389). بررسی تأثیر اجرای برنامۀ آموزش فلسفه به کودکان به روش اجتماع‌پژوهی در رشد قضاوت اخلاقی دانش‌آموزان پایۀ پنجم ابتدایی شهر اهواز. تفکر و کودک. 1(1)، 102-83.
مرعشی، س. م. (1385). آموزش فلسفه به کودکان؛ پژوهشی در زمینۀ آمورش تفکر. کنگرۀ ملی علوم انسانی: راهبردهایی برای ارتقای علوم انسانی. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. تهران. 
محمدی، م. (1388). تأثیر برنامۀ آموزشی فلسفه برای کودکان بر تحول شناختی، هوش منطقی-ریاضی و بهرۀ هوشی (IQ) دانش‌آموزان دختر سال چهارم ابتدایی منطقۀ 13 تهران. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه پیام نور مرکز تهران. دانشکدۀ علوم انسانی.
ناجی، س. (1395). کندوکاو فلسفی برای کودکان (دوجلدی)، گفت‌وگو با پیشگامان انقلابی نو در تعلیم و تربیت. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نمازی، ز. (1394). گزینش و بازنویسی تحلیلی انتقادی حکایات مثنوی شریف به‌عنوان فلسفه به کودکان. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه ملایر، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
نظر اسلامی، ف. (1393). بررسی امکان استفاده از حکایت‌های گلستان در برنامۀ فلسفه برای کودکان. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. دانشگاه تربیت معلم تهران. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.
نوروزی، ر. ع. (1385). بررسی کار فلسفی با کودکان از دیدگاه دانش‌آموزان مدارس شهر اصفهان. نوآوری‌های آموزشی. 6 (23)، 146-123.
هریس، ت. ای. (1392). وضعیت آخر. ترجمۀ اسماعیل فصیح. چاپ نهم. تهران: فرهنگ نشر نو.
یوسفی، ع. (1392). بررسی میزان قابلیت داستان‌هایی از کلیله و دمنه به‌منظور آموزش فلسفه به کودکان. پایاننامۀ کارشناسی ارشد. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. پژوهشکدۀ زبان و ادبیات.
Almarzooqi, S., Chilcot, J., & McCracken, L. M. (2017). The role of psychological flexibility in migraine headache impact and depression. Journal of Contextual Behavioral Science. 6(2), 239-243.
Banks, J. C. R. (1987). A study of the effects of the critical thinking skills program, Philosophy for Children, on a standardized achievement test. Unpublished Doctoral Dissertation. Southern Illinois University Carbondale. Faculty of Humanity and Social Science.
Benade, L. (2011). Philosophy for children (P4C): a New Zealand school-based
action research case study. New Zealand Journal of Teachers’ Work. 8(2),
141-155.
Bialik, M., Bogdan, M., Charles, F., & Michael, H. (2015). Character education for 21st Century: what should students learn? Center for Curriculum Redesign. Retrieved from
www.curriculumredesign.org
Biggeri, M., & Santi, M. (2012). The missing dimensions of children's well-being and well-becoming in education systems: capabilities and philosophy for children, Journal of Human Development and Capabilities: A Multi-Disciplinary Journal for People-Centered Development. 13(3), 373-395.
Bishop, S. R., Lau, M., Shapiro, S., Carlson, L., Anderson, N. D., Carmody, J., Segal, Z. V., Abbey, S., Speca, M., Velting, D., & Devins, G. (2004). Mindfulness: A proposed operational definition. Clinical Psychology. Science and Practice. 11(3), 230–241.
Bond, F. W., Hayes, S. C., Baer, R. A., Carpenter, K. M., Guenole, N., Orcutt, H. K., Waltz, T., & Zettle, R. D. (2011). Preliminary psychometric properties of the acceptance and action questionnaire–II: a revised measure of psychological flexibility and acceptance. Behavior Therapy. 42(4), 676–688.
Cardaciotto, L. A., Herbert, J. D., Forman, E. M., Moitra, E., & Farrow, V. (2008). The assessment of present-moment awareness and acceptance: the Philadelphia mindfulness scale. Assessment. 15(2), 204–223.
Daniel, M. F., & Auriac, E. (2011). Philosophy, Critical Thinking and Philosophy for Children. Educational Philosophy and Theory: Incorporating ACCESS. 43(5), 415-435.
Davis, R. (2007). Putting the community back in to inquiry based learning: why inquiry based learning school back as well as forward, New Zealand. Journal of Teachers Work. 4(2).
Education Endowment Foundation (2015a). Philosophy for children evaluation report and executive summary.” London. Retrieved from: https://educationendowmentfoundation.org.uk/uploads/pdf/Philosophy_for_Children.pdf
Education Endowment Foundation (2015b). Annual reports. Retrieved from https://educationendowmentfoundation.org.uk/about/annual-reports/2011-2017/#closeSignup
Enoh, O. A. (2001). Patterns of philosophy. Jos: Saniez Publications.
Eslinger, P. J., & Grattan, L. M (1993). Frontal lobe and frontal-striatal substrates for different forms of human cognitive flexibility. Neuropsychologia. 31(1), 17–28.
Forman, E, M., & Herbert, J. D. (2009). New directions in cognitive behavior therapy: acceptance-based therapies. In:O’Donohue WT, Fisher JE. General principles and empirically supported techniques of cognitive behavior therapy. New Jersey: Wiley & Sons.
Grattan, L. M., & Eslinger, P. J. (1989). Higher cognition and social behavior: changes in cognitive flexibility and empathy after cerebral lesions. Neuropsychology. 3(3), 175–185.
Haynes, J. (2002). Children as philosophers. London: Routledge Falmer.
Ho¨lzel, B. K., Lazar, S. W., Gard, T., Schuman-Olivier, Z., Vago, D. R., & Ott, U. (2011). How does mindfulness meditation work? proposing mechanisms of action from a conceptual and neural perspective. Perspectives on Psychological Science. 6(6), 537–559.
Kashdan, T. B., & Rottenberg, J. (2010). Psychological flexibility as a fundamental aspect of health. Clinical Psychology Review. 30(4), 467–480.
Lezak, M. D. (2004). Neuropsychological assessment. USA: Oxford University Press.
Lipman, M. (2003). Thinking in education (2nd Ed.). London: Cambridge University
Press.
Lipman, M. (1976). Philosophy for children. Metaphilosophy. 7(1), 17–33.
Lipman, M., Sharp, A. M., & Oscanyan, F. S. (1980). Philosophy in the classroom. Philadelphia: Temple University Press.
Luthar, S. S., Cicchetti, D., & Becker, B. (2000). The construct of resilience: a critical evaluation and guidelines for future work. Child Development. 71(3), 543–562.
Mehta, S., &Whitebread, D. (2005). Philosophy for children and moral development the India Context. Cambridge University. Vol. 21, No. 30.
Murris, K. (2000). Can Children Do Philoophy? Journal of Philosophy of Education. 34(2), 261-279.
Nuffield Foundation (2015). Non-cognitive impacts of Philosophy for Children. Retrieved from http://www.nuffieldfoundation.org/non-cognitive-impacts-philosophy-children
Pritchard, M. S. (1991). On becoming responsible, Lawrence, KS: University Press of Kansas.
Reznitskaya, A. (2009). Philosophical Discussions in Elementary School Classrooms: Theory, Pedagogy, research. New Jersey: Montclair State University.
SAPERE. (2011). Rokeby’s Boys School in East London, a whole school approach.” Retrieved from, htttp://www.sapere.org.uk/Portals/0/Rokeby%20School%20Case%20Study.pdf
SAPERE. (2014, 2015) “Philosophy for Children (P4C) Going for Gold.” Retrieved from, http://www.sapere.org.uk/Default.aspx?tabid=237 27/10/2015
Schertz, M. (2007). Avoiding ‘passive empathy’ with philosophy for children. Journal of Moral Education. 36(2), 185-198.
Shamary-Tsoory, S., Tomer, R., Berger, B., & Aharon-Peretz, J. (2003). Characterization of empathy deficits following prefrontal brain damage: the role of the right ventromedial prefrontal cortex. Journal of Cognitive Neuroscience. 15(3), 324–337.
Shapiro, S. L., Carlson, L. E., Astin, J. A., & Freedman, B. (2006). Mechanisms of mindfulness. Journal of Clinical Psychology, 62(3), 373–386.
Sharp, A. M. (1994). Feminism and philosophy for children. Thinking: the ethical dimention. Journal of Philosophy for Children. 11(314), 45-55.
Sharp, A. M. (1995). Philosophy for children and the development on ethical values. Early Child Development and care. 107(1), 23-33.
Slande, J. D., Hawkins, I. I., & Raymond, C. (2017). Psychological flexibility, attachment style and personality organization: correlations between constructs of differing approaches. Journal of Psychotherapy Integration. 27(3), 365-380.
Topping, K. J., & Trickey, S. (2014). The role of dialog in philosophy for children. International Journal of Educational Research. 63(2014), 69-78.
Trickey, S., & Topping, K. J. (2004). Philosophy for children: a systematic review. Research Papers in Education. 19(3), 363-378.
Waldech, D., Tyndall, I., Riva, P., & Chmiel, N. (2017). How we cope with ostracism? Psychological flexibility moderates the relationship between every day ostracism experience and psychological distress. Journal of Contextual Behavioral Science. 6(4), 425-432.
Whiting, D. L., Deane, F. P., Ciarrochi, J., McLeod, H. J., & Simpson, G. K. (2015). Validating measures of psychological flexibility in a population with acquired brain injury. Psychological Assessment. 27(2), 415–423.
Williams, S. (2012). A brief history of P4C and SAPERE. In Lewis, L. & Chandley, N. (Eds.). Philosophy for Children through the Secondary Curriculum. New York: Bloomsbury Publishing.
Williams, S., & Sutcliffe, R. (2015). 5 Steps to... Understanding P4C (Training document produced for SAPERE).
Yeazell, M. I. (1982). Improving reading comprehension through philosophy for children. Reading Psychology: An International Quarterly. 3, 239–246.
 
دوره 12، شماره 2
شهریور 1400
صفحه 265-282
  • تاریخ دریافت: 21 اردیبهشت 1399
  • تاریخ بازنگری: 17 آبان 1399
  • تاریخ پذیرش: 25 آبان 1399
  • تاریخ اولین انتشار: 18 مرداد 1400
  • تاریخ انتشار: 01 شهریور 1400