تدوین بستۀ آموزش سرمایه‌های روان‌شناختی و ارزیابی اثربخشی آن بر تکانشگری و انعطاف‌پذیری روان‌شناختی دانش‌آموزان طلاق دارای اختلال رفتار برونی‌سازی‌شده

شعبانی, مهشید; قربان شیرودی, شهره; خلعتبری, جواد

doi:10.22059/japr.2023.331368.644017

تدوین بستۀ آموزش سرمایه‌های روان‌شناختی و ارزیابی اثربخشی آن بر تکانشگری و انعطاف‌پذیری روان‌شناختی دانش‌آموزان طلاق دارای اختلال رفتار برونی‌سازی‌شده

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری مشاوره، گروه مشاوره، دانشکده علوم انسانی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

² دانشیار، گروه روان‌شناسی، دانشکده روان‌شناسی، واحد تنکابن، دانشگاه آزاد اسلامی، تنکابن، ایران.

10.22059/japr.2023.331368.644017

چکیده

پژوهش حاضر با هدف تدوین بستۀ آموزشی سرمایه‌های روان‌شناختی و ارزیابی اثربخشی آن بر تکانشگری و انعطاف‌پذیری روان‌شناختی دانش‌آموزان طلاق دارای اختلال رفتار برونی‌سازی شده انجام شد. روش پژوهش حاضر در بخش کیفی، تحلیل مضمون به روش قیاسی و در قسمت کمی نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون-پس‌آزمون با گروه گواه و دورۀ پیگیری دوماهه بود. جامعۀ آماری پژوهش شامل دانش‌آموزان طلاق دارای اختلال رفتار برونی‌سازی‌شده بود که در دورۀ اول متوسطه در سال تحصیلی 1400-1399 در شهر اصفهان مشغول به تحصیل بودند. در این پژوهش، 40 دانش‌آموز طلاق دارای اختلال رفتار برونی‌سازی‌شده با روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب و با گمارش تصادفی در گروه‌های آزمایش و گواه گمارده شدند. گروه آزمایش، آموزش سرمایه‌های روان‌شناختی را طی دو ماه و نیم در 10 جلسۀ 75 دقیقه‌ای دریافت کرد. در این میان در گروه آزمایش 3 نفر و در گروه گواه نیز 3 نفر ریزش داشتند. پرسشنامه‌های استفاده‌شده در این پژوهش شامل پرسشنامۀ تکانشگری (IQ)، پرسشنامۀ انعطاف‌پذیری روان‌شناختی (PFQ) و سیاهۀ رفتاری کودکان و نوجوانان (CABI) بود. داده‌های حاصل از پژوهش به شیوۀ تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر با استفاده از نرم‌افزار آماری SPSS-23 تجزیه و تحلیل شدند. نتایج نشان می‌دهد آموزش سرمایه‌های روان‌شناختی از نظر متخصصان دارای روایی محتوایی کافی است. همچنین این بسته بر تکانشگری (0001>P؛ 74/0=Eta؛ 88/100=F) و انعطاف‌پذیری روان‌شناختی (0001>P؛ 66/0=Eta؛ 07/62=F) دانش‌آموزان طلاق دارای اختلال رفتار برونی‌سازی‌شده تأثیر معنادار دارد (001/0p<). براساس یافته‌های پژوهش حاضر می‌توان نتیجه گرفت آموزش سرمایه‌های روان‌شناختی می‌تواند به‌عنوان روشی کارآمد برای کاهش تکانشگری و افزایش انعطاف‌پذیری روان‌شناختی دانش‌آموزان طلاق دارای اختلال رفتار برونی‌سازی‌شده استفاده شود.

کلیدواژه‌ها

20.1001.1.22518126.1401.13.4.18.2

عنوان مقاله [English]

Development of a Psychological Capital Training Program and Evaluation of Its Efficacy on Impulsivity and Psychological Flexibility in of the Students Engaged in Parents’ Divorce with Externalized Behavior Disorder

نویسندگان [English]

Mahshid Shaabani ¹
Shohreh Ghorban Shiroudi ²
Javad Khalatbari ²

¹ Department of Counseling, Faculty of Humanities, North Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

² Department of Psychology, Faculty of Psychology , Tonekabon Branch, Islamic Azad University, Tonekabon, Iran.

چکیده [English]

Development of a psychological capital training program and evaluation of its effectiveness on the impulsivity and psychological flexibility of students engaged in parents’ divorce with externalized behavior disorder was the purpose of the present study. In the qualitative portion of this study, the researchers employed a comparative method of thematic analysis, and in the quantitative portion, a quasi-experimental design with a pretest, posttest, control group, and a two-month follow-up period. The statistical population of the present research consisted of divorced students with externalized behavior disorder attending the first high school in Isfahan during the academic year 2020-21. Forty students involved in a divorce and diagnosed with externalized behavior disorder were chosen using a purposive sampling technique and randomly assigned to experimental and control groups. The experimental group received ten 75-minute psychological capital training sessions over the course of two and a half months. Three participants from the experimental group and three participants from the control group withdrew from the study. This investigation employed the Impulsivity Questionnaire (IQ), the Psychological Flexibility Questionnaire (PFQ), and the Children and Adolescents Behavioral Inventory (CABI). The study’s data were analyzed using repeated measurement ANOVA and the SPSS-23 statistical software. According to the results, the psychological empowerment packagehas sufficient content validity from the perspective of experts. In addition, this program had an impact on the impulsivity (F=62.07, Eta= 0.66, P≤0.001) and psychological flexibility (F=100.88, Eta= 0.74, P≤0.001) of students with externalized behavior disorder who were going through their paernts’ divorce. According to the findings of the present study, psychological capital training can be used effectively to reduce impulsivity and increase psychological flexibility in students with externalized behavior disorder who are going through a divorce.

کلیدواژه‌ها [English]

Externalized Behavior Disorder
Psychological Flexibility
Impulsivity
Psychological Capital
Divorce

مراجع

اختیاری، ح.، صفایی، ه‍.، اسماعیلی جاوید، غ.، عاطف وحید، م.ک.، عدالتی، ه‍.، مکری، آ. (1387). روایی و پایایی نسخه‌های فارسی پرسشنامه‌های آیزنک، بارت، دیکمن و زاکرمن در تعیین رفتارهای مخاطره‌جویانه و تکانشگری. مجلۀ روان‌پزشکی و روان‌شناسی بالینی ایران. 14(3)، 336-326.

اسلامی، م.، حاج حسینی، م.، و اژه‌ای، ج. (1396). امید در نگرش دانش‌آموزان تک‌والد: فرزندان طلاق. فصلنامۀ اندیشه‌های نوین تربیتی. 13(2)، 52-25.

آرامی، ز.، شریفی، ط.، غضنفری، ا.، و عابدی، ا. (1398). مقایسۀ اثربخشی برنامه مثبت‌اندیشی فردریکسون و برنامۀ تغییر ذهنیت دوئیک بر سرمایۀ روان‌شناختی دانش‌آموزان تیزهوش مبتلا به اضطراب امتحان پایۀ نهم شهر اصفهان. فصلنامۀ کودکان استثنایی. 19(3)، 48-37.

برجعلی، ا. (1397). الگوی تأثیر انگیزۀ تحصیلی با میانجیگری سرمایۀ روان‌شناختی بر موفقیت تحصیلی. فصلنامۀ فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی. 9(33)، 19-1.

جلالی دهکردی، د.، و آقابابایی، ع. (1391). مقایسۀ تأثیر روش‌های پیشگیری از سوءمصرف مواد بر تکانشگری و راهبردهای مقابله‌ای دانش‌آموزان پسر. دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی. 13(4)، 17-5.

حسینی یزدی، س. ع.، مشهدی، ع.، کیمیایی، س. ع.، و عاصمی، ز. (1394). اثربخشی برنامۀ مداخله‌ای ویژۀ کودکان طلاق بر بهبود خودپنداره و تاب‌آوری کودکان. فصلنامۀ روان‌شناسی کاربردی. 9(1)، 21-7.

درگاهی، ش.، شیخ‌الاسلامی، ع.، عظیمی، د.، و شوانی، ا. (1397). پیش‌بینی فشار مراقبت براساس حس انسجام و سرمایۀ روان‌شناختی در همسران جانبازان قطع عضو. فصلنامۀ طب جانباز. 10(4)، 208-203.

رشیدی کوچی، ف.، نجفی، م.، و محمدی فر، م. ع. (1395). نقش سرمایه‌های روان‌شناختی مثبت و عملکرد خانواده در پیش‌بینی شادکامی در دانش‌آموزان دبیرستانی. پژوهشنامۀ روان‌شناسی مثبت. 2(3)، 95-79.

رمضانی، ش.، محمدی، ن.، علیزاده چهار برج، ط.، و رحمانی، س. (1396). تأثیر آموزش تاب‌آوری بر سبک‌های مقابله‌ای و خوش‌بینی کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست. فصلنامۀ سلامت روان کودک. 4(4)، 59-46.

رئیسی، ح.، شریفی، ط.، غضنفری، ا.، و چرامی، م. (1399). مقایسۀ اثربخشی درمان خودشفقت‌ورزی و آموزش سرمایۀ روان‌شناختی بر تحمل پریشانی و خودتنظیمی هیجانی. تحقیقات علوم رفتاری. ۱۸(۴)، ۴92-۴81.

زارع‌زاده خیبری، ش.، رفیعی‌نیا، پ.، و اصغری نکاح، س. م. (1392). اثربخشی هنردرمانی گروهی بیانگر بر خودکارآمدی تعاملی کودکان آسیب‌دیده از سرپرستی. روان‌شناسی تحولی، روان‌شناسان ایرانی. 10(40)، 381-371.

زاهد بابلان، ع.، و کریمیان‌پور، غ. (1396). بررسی نقش واسطۀ خودکارآمدی تغییر در رابطۀ بین سرمایۀ روان‌شناختی و تعهد به تغییر. پژوهشنامۀ روان‌شناسی مثبت. 3(2)، 87-77.

ستوده اصل، ن.، کاهویی، م.، سن سبلی، ع.، و فوداجی، ف. (1397). سرمایه‌های اجتماعی و روان‌شناختی و ارتباط آن با پیشرفت تحصیلی دانشجویان. کومش. 20(2)، 262-256.

سعیدی، م.، گلزاری، م.، برجعلی، ا.، و صادق‌پور، آ. (1395). اثربخشی آموزش خوش‌بینی بر میزان افسردگی و رضایت از زندگی زنان در آستانۀ طلاق. اسلام و پژوهش‌های روان‌شناختی. 2(4)، 70-55.

سلیمانی، ن.، و میرزائی، خ. (1397). الگوی نقش مؤلفه‌های سرمایۀ روان‌شناختی در رضایت از زندگی و انگیزۀ پیشرفت تحصیلی دانشجویان دانشگاه‌های پیام نور غرب استان اصفهان. فصلنامۀ رهبری و مدیریت آموزشی. 12(1)، 144-125.

شیرزاد، س.، کوشکی، ش.، قنبری‌پناه، ا.، و فرزاد، و. (1397). مدل‌یابی سرمایۀ روان‌شناختی نوجوانان پسر در خانواده‌های کارکنان نیروی انتظامی با طلاق عاطفی بر پایۀ ویژگی‌های شخصیتی. فصلنامۀ طب انتظامی. 8(1)، 40-33.

صحتی، م.، عشایری، ح.، و دولت‌آبادی، ش. (1400). اثربخشی آموزش سرمایه‌های روان‌شناختی بر رفتارهای ارتقای سلامت و انعطاف‌پذیری روان‌شناختی در بیماران خودایمنی (پسوریازیس). مجلۀ دستاوردهای روان‌شناختی. 28(2)، 28-19.

فاضلی، م.، احتشام‌زاده، پ.، و هاشمی شیخ‌شبانی، س. ا. (1393). اثربخشی درمان شناختی-رفتاری بر انعطاف‌پذیری شناختی افراد افسرده. مجلۀ اندیشه و رفتار. 9(34)، 36-27.

فرج‌زاده، پ.، غضنفری، ا.، چرامی، م.، و شریفی، ط. (1399). اثربخشی آموزش سرمایه‌های روان‌شناختی بر اهمال‌کاری تحصیلی دانشجومعلمان دختر با اشتیاق تحصیلی پایین. پژوهش در یادگیری آموزشی و آموزشگاهی. 7(4)، 42-31.

قدرتی اصفهانی، ز.، و مرادی، ا. (1399). مقایسۀ اثربخشی آموزش سرمایه‌های روان شناختی و فعال‌سازی رفتاری بر امید در دانشجویان دختر خوابگاه‌های دانشگاه اصفهان. زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان). 18(2)، 312-293.

قره‌داغی، ع.، و مبینی‌کشه، ف. (1399). مقایسۀ خودپنداره، نقش جنسیتی و بلوغ عاطفی در فرزندان با و بدون تجربۀ طلاق والدین. فصلنامۀ فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی. 11(42)، 260-231.

کریمی، س.، دلاور، ع.، قائمی، ف.، و درتاج، ف. (1398). اثربخشی امیددرمانی بر سرمایۀ روان‌شناختی بیماران مبتلا به دیابت نوع دو. فصلنامۀ علمی-پژوهشی پرستاری دیابت زابل. 7(2)، 819-809.

گلپایگانی، ف.، بیات، ب.، مجدیان، و.، و آقابزرگی، س. (1397). اثربخشی درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر کیفیت دلبستگی و نوع‌دوستی کودکان دارای مشکلات رفتاری برونی‌سازی‌شده. فصلنامۀ کودکان استثنایی. 18(4)، 88-77.

مشتاقی، س.، و مؤیدفر، ه‍. (1396). نقش مؤلفه‌های سرمایۀ روان‌شناختی (امید، خوش‌بینی، تاب‌آوری و خودکارآمدی) و جهت‌گیری اهداف پیشرفت در پیش‌بینی اهمال‌کاری تحصیلی. دوفصلنامۀ راهبردهای شناختی دریادگیری. 5(8)، 78-61.

مولایی یساولی، ه‍.، و عبدی، م. (1394). مقایسۀ تاب‌آوری و راهبردهای مقابله با فشار روانی در افراد وابسته به مواد و عادی. فصلنامۀ مددکاری اجتماعی. 4(1)، 29-24.

نادری، ف.، و حق‌شناس، ف. (1388). رابطۀ تکانشگری و احساس تنهایی با میزان استفاده از تلفن همراه در دانشجویان. یافته‌های نو در روان‌شناسی. 4(12)، 121-111.

یعقوبی، ا.، نادری‌پور، ح.، یارمحمدی واصل، م.، و محققی، ح. (1398). تبیین بهزیستی روان‌شناختی براساس ذهن‌آگاهی، نیاز به شناخت و سرمایه‌های روان‌شناختی در دانشجویان. فصلنامۀ روان‌شناسی تربیتی. 15(52)، 237-217.

Almarzooqi, S., Chilcot, J., McCracken, L. M. (2017). The role of psychological flexibility in migraine headache impact and depression. Journal of Contextual Behavioral Science, 6(2), 239-243. https://doi.org/10.1016/j.jcbs.2017.04.004

Avey, J. B., Luthans, F., Smith, R. M., & Palmer, N. F. (2010). Impact of positive psychological capital on employee well-being over time. Journal of Occupational Health Psychology, 15(1), 17–28.

Avey, J. B., Reichard, R. J., Luthans. F., & Mhatre, K. H. (2011). Meta-analysis of the impact of positive psychological capital on employee attitudes, behaviors, and performance. Source Development Quarterly, 22(2), 213-217.

Barratt, E., Stanford, M. S., Kent, T. A., & Felthous, A. (2004). Neuropsychological and cognitive psychophysiology substrates of impulsive aggression. Biological Psychiatry, 41(12), 1045-1061.

Bastaits, K., Pasteels, I., & Mortelmans, D. (2019). How do post-divorce paternal and maternal family trajectories relate to adolescents’ subjective well-being? Journal of Adolescence, 64(14), 98-108.

Bitmiş, M. G., & Ergenelib, A. (2015). How psychological capital influences burnout: The mediating role of job insecurity. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 207(23), 363–368.

Carver, C. S., Scheier, M. F., & Segerstrom, S. C. (2010). Optimism. Clinical Psychology Review, 30(3), 879-889.

Crespin-Boucaud, J., & Hotte, Z. (2021). Parental divorces and children’s educational outcomes in Senegal. World Development, 145(31), 1054-1060.

Darvishmotevali, M., & Ali, F. (2020). Job insecurity, subjective well-being and job performance: The moderating role of psychological capital. International Journal of Hospitality Management, 87(9), 102-109.

Defoe, I.N., Khurana, A., Betancourt, L. M., Hurt, H., & Romer, D. (2022). Cascades From Early Adolescent Impulsivity to Late Adolescent Antisocial Personality Disorder and Alcohol Use Disorder. Journal of Adolescent Health, 71(5), 579-586.

Denckla, C. A., Consedine, N. S., Chung, W. J., Stein, M., Roche, M., & Blais, M. (2018). A double-edged sword? Sub-types of psychological flexibility are associated with distinct psychiatric disorders. Journal of Research in Personality, 77(14), 119-125.

Dennis, J. P., & Vander Wal, J. S. (2010). The cognitive flexibility inventory: Instrument development and estimates of reliability and validity, Cognitive Therapy Research, 34(7), 241-253.

Guo, L., Decoster, S., Babalola, M. T., De Schutter, L., Garba, O. A., & Riisla, K. (2018). Authoritarian leadership and employee creativity: The moderating role of psychological capital and the mediating role of fear and defensive silence. Journal of Biusiness Research, 92(12), 219-230.

Hayes, S.C. (2016). Acceptance and Commitment Therapy, Relational Frame Theory, and the Third Wave of Behavioral and Cognitive Therapies-Republished Article. Behavior Therapy, 47(6), 869-885.

Heinz, A. J., Bui, L., Thomas, K. M., & Blonigen, D. M. (2015). Distinct facets of impulsivity exhibit differential associations with substance use disorder treatment processes: A cross-sectional and prospective investigation among military veterans. Journal of Substance Abuse Treatment, 22(8), 1-37.

Kang, H. J., & Busser, J. A. (2018). Impact of service climate and psychological capital on employee engagement: The role of organizational hierarchy. International Journal of Hospitality Management, 75(10), 1-9.

Kim, M., Kim, A. C. H., Newman, J. I., Ferris, G. R., & Perrewé, P. L. (2019). The antecedents and consequences of positive organizational behavior: The role of psychological capital for promoting employee well-being in sport organizations. Sport Management Review, 22(2), 108-125.

Laletas, S., & Khasin, M. (2021). Children of high conflict divorce: Exploring the experiences of primary school teachers. Children and Youth Services Review, 127(21), 106-109.

Landers, A. L., Bellamy, J. L., Danes, S. M., & Hawk, S. W. (2017). Internalizing and externalizing behavioral problems of American Indian children in the child welfare system. Children and Youth Services Review, 81(11), 413-421.

Lehrer, H. M., Steinhardt, M. A., Dubois, S. K., & Laudenslager, M. L. (2020). Perceived stress, psychological resilience, hair cortisol concentration, and metabolic syndrome severity: A moderated mediation model. Psychoneuroendocrinology, 113(14), 1045-1049.

Mahfuda, T., Triyonoa, M. B., Sudira, P., & Mulyani, Y. (2020). The influence of social capital and entrepreneurial attitude orientation on entrepreneurial intentions: the mediating role of psychological capital. European Research on Management and Business Economics, 26(7), 33–39.

Mlouki, I., Bouanene, I., Sioud, I., Bchir, A., Al'Absi, M., & El Mhamdi, S. (2021). Impulsivity mediates the impact of early life adversity on high risk behaviors among Tunisian adolescents. Preventive Medicine Reports, 23(9), 1014-1018.

Nakamura, B., Ebesutani, C., Bernstein, A., & Chorpita, B. (2009). A psychometric analysis of the Child Behavior Checklist DSM-oriented Scales. Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment, 31(4), 178-189.

Pan, X., Mao, T., Zhang, J., Wang, J., & Su, P. (2017). Psychological capital mediates the association between nurses’ practice environment and work engagement among Chinese male nurses. International Journal of Nursing Sciences, 4(1), 378-383.

Pivarunas, B., & Conner, B. T. (2015). Impulsivity and emotion dysregulation as predictors of food addiction. Eating Behaviors, 19(3), 9-14.

Poots, A., & Cassidy, T. (2020). Academic expectation, self-compassion, psychological capital, social support and student wellbeing. International Journal of Educational Research, 99(10), 101-105.

Riise, E. N., Wergeland, J. H., Njardvik, U., & Öst, L. (2021). Cognitive behavior therapy for externalizing disorders in children and adolescents in routine clinical care: A systematic review and meta-analysis. Clinical Psychology Review, 83(9), 1019-1023.

Sanchez, H., Clark, D. A., & Fields, S. A. (2019). The relationship between impulsivity and shame and guilt proneness on the prediction of internalizing and externalizing behaviors, Heliyon, 5(11), 27-36.

Shareh, H., Farmani, A., Soltan,i E. (2014). Investigating the reliability and validity of the cognitive flexibility inventory (CFI-I) among iranian university students. Practice in Clinical Psychology, 2(1), 43-50.

Sorek, Y. (2020). Grandparental and overall social support as resilience factors in coping with parental conflict among children of divorce. Children and Youth Services Review, 118(22), 1054-1058.

Stokkebekk, J. (2019). “Keeping balance”, “Keeping distance” and Keeping on with life”: Child positions in divorced families with prolonged conflicts. Children and Youth Services Review, 102(31), 108-119.

Tsaur, S., Hsu, F., & Lin, H. (2019). Workplace fun and work engagement in tourism and hospitality: The role of psychological capital. International Journal of Hospitality Management, 81(7), 131-140.

Waldeck, D., Tyndall, I., Riva, P., & Chmiel, N. (2017). How do we cope with ostracism? Psychological flexibility moderates the relationship between everyday ostracism experiences and psychological distress. Journal of Contextual Behavioral Science, 6(4), 425-432.

Ye, X., Ren, S., Li, X., & Wang, Z. (2020). The mediating role of psychological capital between perceived management commitment and safety behavior. Journal of Safety Research, 72(9), 29-40.

You, J. W. (2016). The relationship among college students’ psychological capital, learning empowerment, and engagement. Learning and Individual Differences, 49(12), 17-24.