اثربخشی برنامة فرزندپروری مثبت بر ارتباط مادران با کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه روان‌شناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد روان‌شناسی و آموزش کودکان استثنایی، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

در سال‌های اخیر، تلاش برای کاهش مشکلات بالینی کودکان اوتیسمی به‌کمک آموزش والدین مدنظر پژوهشگران قرار گرفته است. این پژوهش با هدف بررسی اثربخشی برنامة فرزندپروری مثبت بر ارتباط مادران با کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم انجام شده است. پژوهش حاضر مطالعه‌ای شبه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون-پس‌آزمون و گروه گواه است. جامعة آماری این پژوهش شامل مادران کودکان 12-7 سال با اختلال طیف اوتیسم در شهر اصفهان بودند که از میان آنان 30 نفر به‌صورت تصادفی انتخاب و در دو گروه 15 نفری آزمایش و گواه قرار داده شدند. گروه آزمایشی در هشت جلسة برنامة فرزندپروری مثبت (هر هفته یک جلسه و هر جلسه 90 دقیقه) شرکت کردند؛ درحالی‌که به گروه گواه هیچ آموزشی ارائه نشد. ابزار استفاده‌شده در این پژوهش مقیاس رابطة والد-کودک پیانتا (CPRS) بود. برای تحلیل داده‌ها از روش تحلیل کوواریانس چندمتغیری استفاده شد که با به‌کارگیری نرم‌افزار SPSS (نسخۀ 26) تجزیه و تحلیل شدند. یافته‌ها حاکی از تفاوت معنادار نمرات پیش‌آزمون و پس‌آزمون (05/0p <) بود. می‌توان نتیجه گرفت برنامة فرزندپروری مثبت سبب بهبود رابطة مادر و فرزند دارای اختلال طیف اوتیسم می‌شود و می‌توان از این برنامه برای بهبود ارتباط میان مادران و فرزندان دارای اختلال طیف اوتیسم استفاده کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Effectiveness of a Positive Parenting Program on the Relationship between Mothers and Children with Autism Spectrum Disorder

نویسندگان [English]

  • Saeid Hassanzadeh 1
  • Ali Masah Bavani 2
1 Department of Psychology and Education of Exceptional Children, Faculty of Psychology and Education, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Department of Psychology and Education of Exceptional Children, Faculty of Psychology and Educational Science, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

.
The attempt to reduce clinical problems in children with autism through parenting has been taken up by researchers in recent years. The purpose of this study is to evaluate the effectiveness of a positive parenting program on the relationship between mothers and children with autism spectrum disorder. The present study is a quasi-experimental study with a pretest-posttest design and a control group. The statistical population includes all mothers of children aged 7 to 12 years with autism spectrum disorder in Isfahan, from which 30 individuals were randomly selected and divided into two groups of experimental and control groups each with 15 individuals. The experimental group attended 8 sessions of the positive education program (one session per week and 90 minutes per session), while no training was provided for the control group. The instrument used in this study was the Pianta Parent-Child Relationship Scale (CPRS). Data were analyzed using multivariate analysis of covariance with SPSS software (version 26). The results showed a significant difference between pre-test and post-test scores (p <0.05). It can be concluded that positive parenting program improves the relationship between mother and child with autism spectrum disorder, and can be used to reduce the negative behaviors of children with autism spectrum disorders.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mother-Child Interaction
  • Positive Parenting Program
  • Autism
ابارشی، ز.، طهماسیان، ک.، مظاهری، م. ع.، و پناغی، ل. (1388). تأثیر آموزش برنامۀ ارتقای روانی اجتماعی کودک از طریق بهبود تعامل مادر کودک بر خود اثرمندی والدگری و رابطه مادر و کودک زیر سه سال. فصلنامۀ علمی- پژوهشی پژوهش در سلامت روانشناختی. 3(3)، 52-50.
امیری، م.،  پورحسین، ر.، یوسفی افراشته، م.، خان‌آبادی، م.، و متولی‌پور، ع. (1394). تأثیر آموزش رفتاری والدین در کاهش تنیدگی و بهبود شیوه‌های والدگری مادران دارای کودکانی که مشکلات رفتاری برون‌ریزی‌شده دارند. فصلنامۀ علمی-پژوهشی علوم روان‌شناختی. 14(53)، 21-7.
پاکزاد، م.، فرامرزی، س.، و قمرانی، ا. (1393). اثربخشی آموزش مادران براساس مدل فرزندپروری مثبت بر میزان علائم اختلالات رفتاری دانش‌آموزان ناشنوا. مجلۀ شنوایی‌شناسی. 23(4)، 83-77.
پوراحمدی، ا.،  جلالی، م.،  شعیری، م. و طهماسیان، ک. (1388). بررسی اثر کوتاه‌مدت آموزش برنامۀ فرزندپروری مثبت بر تغییر شیوه‌های فرزندپروری مادران کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای. خانوادهپژوهی. 5(20)، 532-519.
پورمحمدرضایی ‌تجریشی. م.، عاشوری م.، افروز غ.، ارجمندنیا ع. ا.، و غباری‌بناب، ب. (1394). اثربخشی آموزش برنامۀ والدگری مثبت بر تعامل‌ مادر با کودک کم‌توان ذهنی. مجلۀ توا‌ن‌بخشی. ۱۶(۲)، 137-128.
تقی‌خان، ک.، حسن‌زاده، س.، و خداوردیان، س. (1396). قابلیت تبیین زبان در نظریة ذهن کودکان با اختلال طیف اوتیسم. فصلنامة پژوهش‌های کاربردی روانشناختی. 8(2)، 77-69.
جدیدی، س.، دانش، ع.، و غلامی توران‌پشتی، م. (1398). آموزش گروهی فرزندپروری مثبت جهت تقویت خوداثربخشی مادران. فصلنامۀ تعالی بالینی. 8(4)، 28-18.
جعفری، ب.، فتحی آشتیانی، ع.، و طهماسیان، ک. (1390). اثربخشی آموزش گروهی برنامۀ فرزندپروری مثبت به مادران بر کاهش نشانه‌های مرضی کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی-کمبود توجه. فصلنامۀ فرهنگ مشاوره و رواندرمانی. 2(7)، 138-123.
جلالی، م.، و پوراحمدی، ا.، و طهماسیان، ک.، و شعیری، م. (1387). اثر آموزش والدین بر مبنای برنامۀ فرزندپروری مثبت (P3) بر سلامت روان‌شناختی مادران کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD). خانوادهپژوهی. 4(16)، 368-353.
جلالی، م.، پوراحمدی، ا.، جلیل باباپور، خ.، و شعیری، م. (1388). تأثیر آموزش برنامۀ فرزندپروری مثبت بر کاهش اختلالات برونی‌سازی‌شده در کودکان هفت تا ده ساله. فصلنامۀ علمی-پژوهشی دانشگاه تبریز. 4(13)، 43-22.
جوادی، ف.، حسن‌زاده، س.، افروز، غ.، و قاسم‌زاده، س. (1399). تأثیر برنامۀ درمانی مبتنی بر تعامل والد کودک (PCIT)  بر رابطۀ خانواده با کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم. فصلنامۀ پژوهش‌های کاربردی روانشناختی. 11(3)، 54-37.
حاج‌خدادادی، د.، اعتمادی، ع.، عابدی، م.، و جزایری، ر. (1400). اثربخشی برنامۀ فرزندپروری مثبت بر والدگری مؤثر و کیفیت رابطۀ والد-فرزندی در مادران دارای نوجوان. مجلۀ علوم روان‌شناختی. 20(98)، 197-185.
خیریه، م.، شعیری، م.، آزادفلاح، پ.، و رسول‌زاده طباطبایی، س. ک. (1388). اثربخشی روش آموزش فرزندپروری مثبت بر کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای. مجلۀ علوم رفتاری. 3(1)، 58-53.
صابری، ج.، بهرامی‌پور، م.، قمرانی، ا.، و یارمحمدیان، ا. (1393). اثربخشی برنامۀ گروهی والدگری مثبت بر کاهش استرس والدگری مادران دارای کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم. دانش و پژوهش در روانشناسی کاربردی. 2، 77-69.
طاهری، ف.، ارجمندنیا، ع. ا.، و افروز، غ. (1397). اثربخشی آموزش برنامۀ فرزندپروری مثبت بر ارتباط والدین با کودک آهسته‌گام. نشریۀ توانمندسازی کودکان استثنایی. 9(2)، 121-111.
عابدی شاپورآبادی، ث.، پورمحمدرضایی تجریشی، م.، محمد‌خانی، پ.، و فرضی، م. (1391). اثربخشی برنامۀ گروهی والدگری مثبت بر رابطۀ مادر-کودک در کودکان با اختلال بیش‌فعالی/نارسایی توجه. روان‌شناسی بالینی. 4(3)، 73-62.
عاشوری، م.، افروز، غ.، ارجمندنیا، ع.‌ ا.، پورمحمدرضایی تجریشی، م.، و غباری‌بناب، ب. (1394). اثربخشی برنامۀ والدگری مثبت بر خودکارآمدی والدینی و تعامل مادر-کودک دارای کم‌توانی ذهنی. مجلۀ علمی-پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد. 5(33)، 500-489.
علی‌اکبری دهکردی، م.، کاکوجویباری، ع. ا.، محتشمی، ط.، و یکه‌پور، ن. (1393). اثربخشی برنامۀ فرزندپروری مثبت بر تنیدگی والدینی در مادران با آسیب‌دیدۀ شنوایی، فصلنامۀ شنواییسنجی. 6(23)، 73-63.
غضنفری، ف.، حسینی رمقانی، ن. ا.، مرادیانی گیزه رود، س. خ.، مهرابی، م.، و پناهی، ه. (1395). بررسی اثربخشی برنامۀ آموزش فرزندپروری مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر سلامت عمومی مادران دارای کودک مبتلا به اختلال لجبازی نافرمانی. مجلۀ پزشکی ارومیه. 27(7)، 641-629.
قاسم‌زاده، س. (1393). طراحی برنامۀ بهبودبخشی روابط درونخانوادگی و ارزیابی اثربخشی آن بر رضامندی زوجیت، مهارت‌های فرزندپروری والدین و نشانه‌های بالینی اختلال رفتاری فرزندان. رسالۀ دکتری روان‌شناسی و آموزش کودکان استثنایی. دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران.
کاکابرایی، ک. (1395). تأثیر آموزش حل مسئلۀ خانواده‌محور بر ارتباط والد-کودک دانش‌آموزان دورۀ ابتدایی. فصلنامۀ فرهنگ مشاوره. 7(26)، 85- 61.
ناظمیان، ع.، و شمس، ز. (1395). بررسی اثربخشی آموزش گروهی والدین مبتنی بر فرزندپروری مثبت با توجه به فرهنگ ایرانی بر پیشرفت تحصیلی و ارتباط مادر-کودک. مجلۀ دانشکدۀ پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد. 59(2)، 131-124.
وارسته، م.، اصلانی، خ.، و امان‌الهی، ع. (1395). اثربخشی آموزش برنامۀ والدگری مثبت بر کیفیت تعامل والد-کودک. فصلنامۀ فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی. 7(28)، 201-183.
American Psychiatric Association (APA). (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders–5 (DSM-5). Washington: American Psychiatric Association.  
Baio, J., Wiggins, L., Christensen, D. L., Maenner, M. J., Daniels, J., Warren, Z., …, & Dowling, N. F. (2018). Prevalence of autism spectrum disorder among children aged 8 years - Autism and developmental disabilities monitoring Network, 11 Sites, United States, 2014. Morbidity and Mortality Weekly Report. Surveillance Summaries (Washington, D.C. 2002), 67(6), 1–23.
Bauminger, N., Solomon, M., & Rogers, S. J. (2010). Externalizing and internalizing behaviors in ASD. Autism Research. 3(3), 101–112.
Cachia, R., Anderson, A., & Moore, D. (2016). Mindfulness, stress and well-being in parents of children with autism spectrum disorder: A systematic review. Journal of Child and Family Studies. 25(1), 1-14.
Damodaran, K. D. (2013). Parent child interaction therapy (PCIT): Child well-being through an effective parenting intervention. Asian Journal of Nursing Education and Research. 3(1), 37-39.  Driscoll, K., & Pianta, R. C. (2011). Mothers’ and fathers’ perceptions of conflict and closeness in parent-child relationships during early childhood. Journal of Early Childhood and Infant Psychology. 7, 1–24.
Eshaghzadeh, F., Reyhani, T., Moharreri, F., & Mazlom, S. R. (2018). Effect of training positive parenting program on mother-child relationship among mothers of children with externalizing disorders. Evidence Based Care Journal. 8(2), 58-66.
 Fombonne, E. (2003). Modern views of autism. The Canadian Journal of Psychiatry. 48(8), 503–505.
Gobrial, E. (2018). The lived experiences of mothers of children with the autism spectrum disorders in Egypt. Social Sciences. 7(133), 1-11.
 Hahlweg, K., Heinrichs, N., Kuschel, A., Bertram, H., & Naumann, S. (2010). Long-term outcome of a randomized controlled universal prevention trial through a positive parenting program: is it worth the effort? Child and Adolescent Psychiatry and Mental Health. 4(1), 14.
Hayes, S. A., & Watson, S. L. (2013). The impact of parenting stress: a metaanalysis of studies comparing the experience of parenting stress in parents of children with and without autism spectrum disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders. 43(3), 629– 642.
Houlding, C., Schmidt, F., Stern, S., Jamieson, J., & Borg, D. (2012). The perceived impact and acceptability of group triple P positive parenting program for aboriginal parents in Canada. Children and Youth Services Review. 34(12), 87-94.
Ilias, K., Jeanette, L., Kim, C., Miriam, S., & Karen, G. (2017). Wellbeing of mothers of children with “A-U-T-I-S-M” in Malaysia: An interpretative phenomenological analysis study. Journal of Intellectual & Developmental Disability. 42(1), 74–89.
Kalaivnai, P., & Kalimo, K. M. (2018). A Study on psychological problems faced by the parents of autism children. Arts and Social Sciences Journal. 9(4), 1-5.
Mohammadi, M. R., Ahmadi, N., Khaleghi, A., Zarafshan, H., Mostafavi, S. A., Kamali, K, ..., & Alavi, S. S. (2019). Prevalence of autism and its comorbidities and the relationship with maternal psychopathology: A national population-based study. Archives of Iranian Medicine. 22(10), 546-553.
Orte, C., Ballester, L.1., Oliver, J. L., Pascual, B., & Vives, M. (2013). Preventing child abuse: Result from the application of a positive parenting program. Program Procedia-Social and Behavioral Sciences. 84(9), 259-263.
Pianta, R. C. (1994). Patterns of relationships between children and kindergarten teachers. Journal of School Psychology. 32(1), 15–31. 
Rodrigo, M. J. (2016). Quality of implementation in evidence-based positive parenting programs in Spain: Introduction to the special issue. Psychosocial Intervention. 25(2), 63–68.
Sanders, M. R. (2012). Development, evaluation, and multinational dissemination of the triple P-positive parenting program. Annual Review of Clinical Psychology. 8(1), 345–379.
Sanders, M. R. (2003a). The translation of evidence-based parenting program in to regular clinical services. Australian E-Journal for the Advancement of Mental Health. 2(3), 1-4.
Sanders, M. R. (2003b). Triple p-positive parenting program: A population Approach to promoting competent parenting. Australian E-Journal for the Advancement of Mental Health. 2(3), 127-143.
Sanders, M. R. (2005). Triple P: A multi – Level system of parenting intervention: a workshop participant notes. Brisbane, Australia: The University of Queensland.
Sanders, M. R., & McFarland, M. (2000). Treatment of depressed mothers with disruptive children: A controlled evaluation of cognitive behavioral family intervention. Behavior Therapy31(1), 89-112.
Sanders, M. R, Pidgeon, A. M., Gravesock, F., Connors, D., Brown, S., & Young, R. W. (2004). Dose parental attitudinal retraining and anger management enhance the effects of Triple p-positive parenting program with parents at risk of child maltreatment. Behavior Therapy. 35(3), 513-535.
Sanders, M. R., & Prinze, R. J. (2003). The triple P system: A multi-level evidence-based, population approach to the prevention and treatment of behavioral and emotional problems in children. Journal the Register Report. 3, 42-46.
Shepris, C., Shepris, D. Monceaux, A. Davis, J.R. & Lopez. B. (2015). Parent-child interaction theraphy for children with special needs. The Professional Counselor. 2(5), 248-260.
 Smallegange, E. S., Hermanns, J. M. A., & Oort, F. J. (2016). Evaluating the effectiveness of combining Home-Start and Triple P parenting support in the Netherlands. Children and Youth Services Review. 68, 178–186.
Van Steijn, D. J., Oerlemans, A. M., Van Aken, M. A., Buitelaar, J. K., & Rommelse, N. N. (2014). The reciprocal relationship of ASD, ADHD, depressive symptoms and stress in parents of children with ASD and/or ADHD. Journal of Autism and Developmental Disorders. 44(5), 1064– 1076.
Wakimizu, R., Fujioko, H, Lejima, A. & Miyamoto, S. (2014). Effectiveness of the group-based positive parenting program with development disabilities: A longitudinal study. Journal of Psychological Abnormalities in Children. 3(1), 1-9.
دوره 12، شماره 2
شهریور 1400
صفحه 43-58
  • تاریخ دریافت: 25 اسفند 1399
  • تاریخ بازنگری: 31 فروردین 1400
  • تاریخ پذیرش: 13 اردیبهشت 1400
  • تاریخ اولین انتشار: 11 مرداد 1400
  • تاریخ انتشار: 01 شهریور 1400